استانداردهای طراحی فضای اداری

استانداردهای طراحی فضای اداری

مقدمه

شیوه های طراحی ادارات در حال تحول است.تا چندین دهه

پیش به خصوص در کشورهای انگلوساکسون در طراحی

ادارات به کارمندان اهمیتی نمی دادند.سازندگان

ساختمانهای اداری به فکر سود بیشتر و ریسک کمتر و

راحتی خودشان بودند و ساختمانها پاسخگوی نیازهای نسبتا

ساده اداراتی بود که گردش کاری یکنواخت و ثابتی داشتند.

امروزه مسئله عمده این است که آیا این ساختمانهای اداری

می توانند بدون تغییرات اساسی همچنان پاسخگوی نیازهای

جدید سازمانی باشند یا خیر.

ادارات جدید

ده سال پیش نخستین موج تکنولوژی گردش اطلاعات

ادارات را فراگرفت. گردانندگان مجبور بودند فکری به حال

کابلهای ارتباطی بکنند، در فضاهای داخلی گرمای بیشتری

تولید می شد و محل قرار گرفتن دریچه های تهویه مطبوع

اهمیت بیشتری پیدا کرد. مشکل اصلی در آن زمان (که

اکنون هم ادامه دارد) این بود که چطور می توان تغییرات

سریع سازمانی را با معماری ای که قرار است دیرزمانی بپاید

آشتی داد.امروزه نیز تبعات غیرمستقیم تکنولوژی اطلاعات

که دست و پای خود را همه جا گسترده و شکل سازمانها و

توزیع کارکنان آنها و برنامه زمان بندی کاریشان را تغییر

می دهد مشکل مشابهی ایجاد کرده است. در دهه 80 مسئله

اصلی از بین رفتن نوع خاصی از ساختمان اداری بود و امروزه

مشکل این است که فرم کار معمول ساعت 9 صبح تا 5 عصر

به تدریج منسوخ می شود و به این ترتیب تمامی الگوهای

استخدام، مکان یابی، رفت و آمد که صدها سال است به

شهرهایمان شکل داده اند دستخوش تغییر شده اند.

بازاندیشی یا تغییر سازمانی کار اداری به استفاده

فشرده تر از فضای اداری و استفاده همزمان (time sharing)

می انجامد. این برای سازندگان خبر چندان خوشی نیست.

در حالی که استفاده کنندگان می خواهند نهایت استفاده را از

فضا ببرند تا در بازار رقابت موفق باشند یا دست کم دوام

بیاورند، سازنگان به فکر این هستند که برای جلب خریدار

تجهیزات بیشتری به ساختمانها بیفزایند(ساختمانهای

هوشمند) یا فضاهای اداری فرعی را از دور خارج کنند(تغییر

کاربری) یا فضاها را به قامت مشترریان خاصی بدوزد.

معماران چه در سطح استراتژی طراحی و چه از نظر

مدیریت امکانات تاکتیکی باید به کارفرمایان و مشتریانشان

نزدیک تر شوند. مشتریان امروزه جایی هستند که قدرت

آنجاست که مسلما دیگر معاملات املاک قدیمی و سازمانی

نیست و نیازهای کارفرمایان نیز با شتابی از هر زمان

دیگر در حال تغییر است.

هماهنگی عرضه با تقاضا

طراحی ساختمانهای اداری با مشکل ساده انگاری طراحان،

سازندگان و کارفرمایانی روبه رو بوده که به جوابهای از

پیش آماده و ((کتابی)) قناعت کرده و مسائل را به دقت بررسی

نکرده اند. چیزی به نام ساختمان همه منظوره وجود ندارد و

درک این نکته برای معمارانی که به سنت ((فضاهای جهانی))

دوران مدرنیسم تعلق دارند آسان نیست. سازندگان و

موسسات مالی هم که بودجه این پروژه ها را تامین می کنند

این را که بخشهای مختلف بازار نیازهای متفاوت و متغیری

دارند به سختی می پذیرند.

ارتقای رضایت، کیفیت زندگی و آسایش

به آسانی نمی توان یک ساختمان خوب را تعریف کرد اما در

هر حال ساختمانی است که نیازهای سازمانی را با هزینه ای

معقول و بدون تلاشهای اضافی برمی آورد و کاربرانش از کار

کردن در آن خرسندند. برای این کار به دستور پروژه ای

خوب، طراحی خوب و مدیریت خوب نیاز است و چهار

شرط اصلی باید برآورد شود.

• ·        تطابق طرح با طیف وسیعی از نیازهای

تاسیساتی و کیفیتهای فضایی گوناگون. ساختمان باید

راحتی کاربران را فراهم کند. برای مثال علاوه بر تاسیسات

جداره ای و هسته ای (shell-and-core facilities)

ساختمانهای اداری ممکن است دارای طیف وسیع تری از

تاسیسات (از جمله تهویه طبیعی و نورپردازی کفی) در

فضاهای داخلی باشند.

• ·        ارتباط با دنیای بیرون. کارکنان دوست دارند

نزدیک پنجره ای شفاف باشند. در آلمان و اسکاندیناوی این

تقریبا نوعی حق به شمار می آید و طرحهای معماری از آن

متاثر شده اند، به طوری که پلانهای آزاد به تدریج جای خود

را به طرحهای متنوع تری در مقیاس خانگی می دهند که

حول یک هسته مرکزی یا اطراف ((راهرویی)) شکل گرفته اند

که بخشهای خدماتی مشترک در آن مستقر شده است.

البته این موضوع در هر کشور متفاوت است و نمی توان آن

را به صورت الگویی برای استفاده در همه جا توصیه کرد.

تفاوتهای اقلیمی و فرهنگی باعث می شود که صدور

گونه های معماری از یک نقطه به نقطه دیگر کار چندان

ساده و درستی نباشد.

• ·        فضاهای داخلی با کیفیت محیطی بهتر، سالم تر

و دارای بازدهی بیشتر از همه نظر: گرما، نور، صدا،

رنگ و کیفیت هوا. تنظیم مورد آخر از همه مشکل تر

است چرا که تهویه طبیعی حتی زمانی که کیفیت هوای

بیرون مناسب نیست از نظر روانی مطلوب تر از تهویه

مکانیکی است. عامل دیگر سرزندگی کارمندان

است: سرمایه گذاری برای ساخت ساختمانی که هم خوب

کار کند هم کار کردن در آن دلپذیر باشد از لحاظ اقتصادی

در درازمدت عاقلانه تر از ساختمانی است که عملکردی

است اما دوست داشنتی نیست.

• ·        کنترل استفاده کنندگان بر محیط اطراف.

روانشناسان دریافته اند که دخالت دادن عامل انسانی مثلا

تعبیه پنجره هایی که بتوان آنها را باز کرد نقش مهمی در

تلقی افراد از کیفیت زندگی شان دارد. این امر ممکن است

به طراحی، تندرستی و مسائل اجتماعی ربط داشته باشد.

به همان اندازه که افراد ارج و قرب خود در سازمان را با

مقداری که از خزانه ناپیدای سازمان برایشان هزینه می شود

می سنجند، به همان اندازه هم، شان خود را متناسب با

اختیاری می دانند که در تغییر محیط اطرافشان دارند. هنوز

از جنبه های رفتاری سیستمهای کنتزل محیط که در عین

سادگی پیچیده اند چیز زیادی نمی دانیم.

بودجه فضایی

بخشهای مختلف بودجه اختصاص یافته به فضاها(نمودار

1( از این قرار است:

فضای کار: زیربنای اختصاص یافته به محلهای کار و

تجهیزات مرتبط نظیر بایگانی شخصی اسناد و مدارک،

فضاهای جنبی: زیربنای اختصاص یافته به عملکردهایی

که به یک بخش یا گروه کاری سرویس می دهند و

مدیریتشان را گروه برعهده دارد، از جمله: محلهای

گردهمایی، اتاق پروژه، انبارها، رایانه های اشتراکی، فضاهای

تکثیر یا محلهای استراحت،

فضای پشتیبانی:زیربنای اختصاص یافته به عملکردهایی

که به طور مرکزی مدیریت می شود و به کل سازمان یا

ساختمان سرویس می دهند، از قبیل: پست، اتاق تکثیر،

اتاق شبکه، اتاق صفحه تقسیم  (switchboard)،کتابخانه،

سالن کنفرانس، سالن همایش مرکزی و غیره. فضاها

ممکن است در طبقه ای جداگانه قرار داشته یا از بخشها و

گروه ها فاصله داشته باشند،

حاشیه اطمینان (fit factor): ساختمانها به دو دلیل به

ندرت بازدهی صددرصد دارند:

• ·        شکل ساختمان، شبکه شطرنجی پلان و موانع موجود،
• ·        انسجام درونی بخشها.

تغییر ماهیت محیط اداری در طول زمان

ساختمانها تقریبا ثابت اند در حالی که سازمانها و

فعالیتهایشان مرتبا تغییر می کنند. برای ایجاد بیشترین

میزان انعطاف پذیری، چرخه زمانی بخشهای مختلف طرح و

برنامه ساختمان را می توان به شرح زیر نام برد:

• ·        پوسته ساختمان: سازه و جداره بیرونی بنا(شکل2) 50

تا 75 سال دوام می آورد ولی عملکردهای درون ساختمان

بارها عوض می شود. اینکه پوسته چه اندازه تغییر طراحی را

ممکن می سازد به عمق فضا، مکان هسته های اداری، فاصله

کف تا کف به گونه ای که فضای لازم برای تاسیسات را

فراهم آورد و همچنین شکل صفحه کف بستگی دارد.

• ·        تاسیسات: گرمایش، تهویه و سیم کشی زیر ساختمانهای

یک ساختمان (شکل3) که عمری در حدود 15 سال یا

کمتر دارند چرا پس از آن تکنولوژیهای به کار رفته

قدیمی می شود.

• ·        آرایش فضا: عناصر ساختمانی نظیر سقفها، نورپردازی،

پرداختهای نهایی و غیره (شکل 4) که ساختمان را با

نیازهای سازمانی وفق می دهند. عمر کاربردی ای عناصر

5تا 7 سال است.

• ·        چیدمان: تغییرات روزانه مبلمان و وسایل (شکل5)

مطابق با نیازهای متغیر.

به طور سنتی عملکرد ساختمان اداری استقرار افراد و

پرونده هایشان (عموما کاغذ) است. ضمنا معمولا فضایی

برای گرد هم آمدن ارباب رجوع، مسئولان تدارکات و

مشاوران و همین طور کارکنان اداره فراهم می آورد. تحولات

تکنولوژی، لزوم تهیه فضایی جهت انواع تجهیزات اداری را

نیز به این کارکرد افزوده است.

تکنولوژی اطلاعات به تدریج نقش ساختمان اداری را

تغییر می دهد. رایانه ها این امکان را پدید می آورند که تعداد

بیشتری از کارکنان کار خود را خارج از اداره انجام دهند و

خود رایانه ها به مکز ارتباطی اداره بدل شوند. این قضیه بر

زیبایی شناسی و مکانیابی ساختمان تاثیر می گذارد و تبعات

دیگری هم دارد مثلا رفت و آمدهای بیشتری خارج از

ساعات ازدحام (rush hours) به وجود می آورد. در

ساختمانهای اداری رفته رفته باید اتاقهای همایش بیشتر و

میزهای کار کمتری در نظر گرفت. بخشی از فضای اداری

نیز به کارکنانی که به طور موقت در آن فضا کا می کنند

اختصاص حواهد یافت.

در بسیاری از سازمانها به ویژه در بخش خدمات از

هم اکنون این موضوع را می توان دید به طوری که گاهی در

هر زمان معین تا 40درصد کارکنان خارج از اداره هستند

(نمودار2). در نتیجه لزومی ندارد که طرح را برای حضور

همزمان تمامی کارمندان در نظر گرفت. این به ایده ((تناظر

آزاد)) انجامیده است: کارمند میز شخصی ندارد بلکه از هر

میزی که آزاد باشد استفاده می کند و تلفن همراه خود یا (با

استفاده از تکنولوژی جدید PABX)شماره داخلی خود را

دارد.

ساختمان اداری پوسته ای

پژوهشهای انجام شده درباره نیازهای مالکان و مدیران،

اطلاعات مفیدی درباره اولویتها فراهم می کند. این نیازها

عبارت اند از:

• ·        قابلیت جذب تغییرات و کاهش هزینه های اجرایی،
• ·        توان پاسخگویی به انتظارات کاربران برای:

-باز کردن پنجره ها،

-برخورداری از فضای کاری خوشایند.

• ·        کنترل محیط به صورت موضعی،
• ·        راحتی نگهداری،
• ·        امکان مشارکت کامل در تصمیمات طراحی.

عمق پلان

این عامل کیفیت و نوع فضاهای موجود در هر طبقه را

تعیین می کند. جهت گیری فضا، تهویه طبیعی و

نورپردازی، جانمایی فضاها و فضاهای پشتیبانی همگی باید

در نظر گرفته شود. عمق ساختمان غالبا به دو صورت ((از

پنجره های خارجی تا هسته مرکزی)) یا ((از جدار شیشه ای تا

جدار شیشه ای)) بیان می شود.

• ·        عمق پنجره تا هسته 9 تا 12 متری امکان ایجاد دفاتر

سلولی یا دفاتربا پلان آزاد را همراه با فضای انبار فراهم

می آورد،

• ·        عمق شیشه تا شیشه 5/13 تا 18 متری امکان پدید

آمدن دو یا سه بخش اداری و فضای پشتیبانی را ایجاد

می کند.

ارتفاع طبقات

بسته به عمق پلان و اندازه صفحه کف،ارتفاع سقف تاثیر

عمده ای بر نحوه تهویه هوا،توزیع کابلها،استفاده از تهویه و

نور طبیعی و آسایش بصری دارد.

• ·        فاصله کف تا کف 4 تا 5/4 متری بیشترین انعطاف و

آسایش بصری را فراهم می کند.

عمق پلان و ارتفاع طبقات با یکدیگر رابطه دارند و به هنگام

انتخاب فاصله شیشه تا شیشه 5/13 و تا 18 متری باید به

فکر ارتفاع سقف هم بود.برای مثال ساختمانهای باریک تر

به ارتفاع سقف خیلی زیاد نیاز ندارند چرا که شیوه اجرای

تاسیسات آنها متفاوت است.

ابعاد و شکل کف

این عوامل چگونگی ارتباطات داخلی و مسیرهای

گردشی را در کناره های ساختمان تعیین می کند.

طبقات کوچک از نظر نسبتی که میان فضای هسته

مرکزی و سطح قابل استفاده کف پدید می آید به صرفه

نیستند. بخشهای بزرگ کاری در چند طبقه شکسته

می شوند که آن هم به صرفه و کارا نیست. از سوی دیگر

طبقات بسیار وسیع نیز مسیرهای ارتباطی طولانی میان

بخشهای مختلف پدید می آورند.

• ·        مساحت طبقه بین 500 تا 2500 مترمربع بیشترین

فضاهای قابل استفاده را ایجاد می کند. استفاده موثر از

مالکیت زمین، که با ضریب ((سطح خالص داخلی به سطح

ناخالص داخلی)) بیان می شود در ساختمان کوتاه مرتبه یا

با ارتفاع متوسط، باید بین 84 تا 87 درصد و در ساختمان

بلند مرتبه 90 درصد یا بیشتر باشد. استفاده موثر از فضا که

با ضریب ((نسبت فضای قابل استفاده به سطح خالص

داخلی)) بیان می شود باید 85 درصد یا بیشتر باشد.

بارگذاری طبقات

این عامل مقدار تجهیزات و اشیای انبار شده در بخش کار و

همچنین ایستایی کلی سازه را نشان می دهد. در انگلستان

و برخی کشورهای اروپا تمایل بر این است که بار کف زا

افزون بر نیاز در نظر بگیرند که باعث افزایش چشمگیر

هزینه های ساختمانی می شود.

• ·        بارگذاری در حدود 4کیلونیوتن بر مترمربع برای

بارگذاریهای عمومی کافی است. در صورت لز.م فضاهای

خاصی را می توان برای بارگذاریهای بیشتر و قرار دادن

اشیای سنگین تر در نظر گرفت.

شبکه شطرنجی برنامه ریزی فضایی و تیغه بندی

این عوامل تعیین کننده عملکردهای سازمانی فضاست.

ابعاد شبکه برنامه ای در دفاتر دارای پلان آزاد اهمیت

کمتری دارد. با این حال اگر بخشی از فضا محصور و بسته

باشد شبکه شطرنجی برنامه ای، ابعاد مدول دفاتر و میزان

استفاده موثر از فضاها را تعیین خواهد کرد.

• ·        شبکه 35/1متری دفاتر به عرض 7/2متر و شبکه 5/1

متری دفاتر به عرض 3متر ایجاد می کند و اگر مدولهای

شبکه 600میلی متری باشد با اجزای ساختمانی هماهنگی

بیشتری خواهد داشت.

پوسته ساختمان

پوسته ساختمان تدریجا به جای اینکه صرفا حفاظی در

برابر محیط طبیعی باشد به مرور به بخش لاینفکی از

استراتژی خدمات تاسیساتی تبدیل می شود. تهویه طبیعی

در اروپا اهمیت فزاینده ای می یابد.

زیرساخت ارتباطی

ارتباطات دوربرد و موضعی مهم اند و اساس ساختمان

پوسته ای را باید چنان در نظر گرفت که این ارتباطات را در

خود جای دهد. ورودیهای تاسیسات ارتباطی بیرونی از

جمله تسهیلات ماهواره ای و همین طور ابعاد و محل

قرارگیری رایزرهای عمودی اهمیت ویژه ای دارد.

• ·        نباید کمتر از دو درصد سطح ناخالص کف(GFA) به

رایزرهای انتقال صوت،اطلاعات و سایر خدمات مشابه

اختصاص یابد و ضمنا این امکان نیز باید فراهم شود که در

صورت لزوم بتوان با پیدایش نیازهای جدید دو درصد دیگر

از فضای کف را نیز بدین کار اختصاص داد. هسته هایی که

این رایزرها در آنها قرار دارند باید به طور گسترده در نقاط

مختلف توزیع شوند تا جلوی تجمع کابلها در دهانه ها گرفته

شود. برای 500مترمربع سطح ناخالص کف باید یک

اتاق ارتباطات با ابعاد 2 در 1 متر در نظر گرفت،

• ·        فضایی برای ورودیهای تاسیساتی دوعملکردی در

ساختمان در نظر گرفته شود،

• ·        فضایی روی بام یا مجاور آن با خطوط دید مناسب برای

آنتن ماهواره یا دیش موج کوتاه در نظر گرفته شود.

دسترسی کالاها و مواد

دسترسی ورود کالا باید به همان خوبی دسترسی برای افراد

باشد و از تدخلها و دهانه های باریک پرهیز شود. طراحی

ورودی باید با علائم روشنی که ورودی افراد و کالا را به

خوبی از یکدیگر متمایز کند شاخص باشد. موادی که به

ادارات حمل شود غالبا عبارتنداز:

• ·        لوازم تحریر و مواد مورد نیاز دفاتر،
• ·        تجهیزات و دستگاه های اداری و مبلمان،
• ·        خوراک و مواد لازم برای غذاخوریها، دستگاه های فروش

مواد خوراکی و غیره،

• ·        پست و مرسلات،
• ·        دستگاه ها و مواد لازم برای نگهداری ساختمان،

خلاصه ای از مسائلی که در طراحی ساختمان

پوسته ای باید در نظر گرفته شود در جدول یک آمده است.

تاسیسات ساختمان: تهویه طبیعی یا سیستم تهویه

مطبوع؟

معمولا انتخابی روشن و قاطع میان تهویه طبیعی یا تهویه

مکانیکی تمام و کامل وجود دارد. بیشتر سازمانها در

انگلستان گزینه دوم را ترجیح می دهند هر چند که

هزینه های مربوط به تامین انرژی تاسیساتی ساختمان را

تقریبا دوبرابر می کند و هزینه نگهداری و مدیریت

ساختمان را افزایش می دهد. این صرفا به سیستم تهویه

مطبوع بستگی ندارد بلکه به نوع ساختمان نیز بستگی دارد.

ایجاد مکانیزم انبار گردانی مصرفی  در فضای شرکت

یکی از نیاز های ضروری اکثر شرکتها وجود ضای مناسب برای

متریال مصرفی روزانه و ماهانه می باشد  .بطوریکه فضایی

بسته به نیاز  و حجم مورد نیاز برای شرکت در محلی با دسترسی

مناسب برای تامین و  انبار گردانی روزانه .که این محل  در شرکتهایی

که فضای کافی ندارند میتواند حتی در یکی از کمد ها   ویا در بالای

سقفهی کاذب و .... قرار بگیرد اختصاص  محل خاص برای  این منظور از

از آشفتگی شرکت جلو گیری خواهد کرد.

قبلیت جابجایی در طرح های فلکسیبل:

در طراحی اداری یکی از محسنات و قابلیتهای یک طرح جامع  قابلیت

انتعطاف در تغیرر طرح می باشد . بطوریکه بتوان اجزای تشکیل دهنده

طرح را جابجا و در موارد ی حذف  کرد این قابلیت در طراحی اداری بسیار

مهم بوده و به استفاده کننده این اجازه را میدهد که با حفظ ساختار کلی

طراحی تغییرات مورد نیاز خود را  در آن اعمال نماید.